Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Grudziądzu

POSTANOWIENIE

Dnia 27 lutego 2024 roku

Sąd Rejonowy w Grudziądzu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Maciej Lubiński

Protokolant: stażysta Joanna Rakoczy

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2024 roku w Grudziądzu

na rozprawie sprawy z wniosku małoletniego F. H. działającego przez matkę E. S.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. G.

p o s t a n a w i a :

I.  oddalić wniosek małoletniego F. H. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. G., synu A. i I., zmarłym dnia 23 marca 2021 roku w G., ostatnio zamieszkałym w G.;

II.  ustalić, że koszty postępowania ponosi wnioskodawca.

Sygn. akt I Ns 193/23

UZASADNIENIE

W dniu 3 stycznia 2023 roku małoletni F. H., działając przez matkę E. S., złożył wniosek o zatwierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. G..

W uzasadnieniu przedstawiciel ustawowy wskazał, że nie złożył oświadczenia w imieniu małoletniego w terminie, gdyż pozostawał w błędnym przekonaniu, że odrzucenie spadku we własnym imieniu jest wystarczające i równoznaczne
z odrzuceniem spadku także przez małoletniego syna. Matka małoletniego przez przypadek dowiedziała się jednak, że to nie wystarcza. W. G. pozostawił po sobie liczne długi przewyższające wartość majątku zmarłego, a osoby powołane do spadku we wcześniejszej kolejności odrzuciły spadek.

Na rozprawie w dniu 27 lutego 2024 roku E. S., działając w imieniu małoletniego wnioskodawcy, oświadczyła, że uchyla się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. G. oraz złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku przypadającego małoletniemu F. H. po tym spadkodawcy /k. 40-40v/.

Sąd ustalił, co następuje:

W. G. zmarł w dniu 23 marca 2021 roku w G., gdzie ostatnio stale zamieszkiwał. Spadkodawca nie sporządził testamentu. Żona spadkodawcy I. G. oraz jego dzieci M. G. (1) i małoletnia L. G. skutecznie odrzucili spadek przypadający im z mocy ustawy. Powołani do dziedziczenia w dalszej kolejności rodzice spadkodawcy, tj. I. G. i A. G., odrzucili w terminie spadek po W. G..

Spadkodawca nie miał rodzeństwa, a jego dziadkowie nie dożyli otwarcia spadku.

W następnej kolejności spadek odrzuciła siostra matki spadkodawcy, tj. B. S., która jest matką E. S..

E. S. odrzuciła spadek po W. G. w dniu 27 maja 2022 roku przed notariuszem M. G. (2). E. S. oświadczyła, że posiada dwoje zstępnych: pełnoletniego syna S. S.
i małoletniego syna F. H.. Notariusz pouczył E. S., że
w związku z odrzuceniem spadku należą oni do kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym W. G.. Notariusz pouczył stawającą także o skutkach prawnych złożonego oświadczenia oraz o treści art. 1018 § 2, art. 1020 oraz 1024 Kodeksu cywilnego. Ponadto notariusz zwrócił uwagę stawającej na treść art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego oraz art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

S. S. odrzucił spadek po W. G.
w dniu 22 sierpnia 2022 roku, tj. w terminie.

W dniu 3 stycznia 2023 roku E. S. złożyła do Sądu Rejonowego
w G. wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku po W. G.
w imieniu małoletniego F. H.. Sprawa ta została przekazana według właściwości do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi
i zarejestrowana pod sygn. akt V Nsm 1300/23.

Postanowieniem z dnia 11 października 2023 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi zezwolił E. S. na odrzucenie w imieniu jej małoletniego syna F. H. spadku po W. G.. Postanowienie to uprawomocniło się w dniu 19 października 2023 roku.

(okoliczności bezsporne;

dowód: odpis skrócony aktu zgony - k. 7 akt;

akt notarialny Rep. A Nr (...) – k. 3-4 akt I N 761/22;

akt notarialny Rep. A Nr (...) – k. 3-4 akt I N 1116/22;

wniosek do sądu opiekuńczego – k. 19 akt;

pismo SR w Gnieźnie z 3.08.2023 r. – k. 28 akt;

postanowienie SR dla Łodzi-Widzewa z 11.10.2023 r. – k. 34 akt;

przesłuchanie E. S. – k. 40v akt)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o okoliczności bezsporne, dokumenty zgromadzone w toku postępowania, a także na podstawie przesłuchania E. S..

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty zgromadzone w toku postępowania. Prawdziwość dokumentów nie budziła bowiem wątpliwości i nie była kwestionowana przez wnioskodawcę. Przedstawiciel ustawowy nie kwestionował treści aktu notarialnego z dnia 27 maja 2022 roku.

Sąd odmówił wiarygodności E. S. w części dotyczącej braku poinformowania jej przez notariusza o powołaniu do spadku w dalszej kolejności jej małoletniego syna F. H.. W tym zakresie zeznania E. S. pozostają w sprzeczności z treścią aktu notarialnego z dnia 27 maja 2022 roku.

Przechodząc do rozważań prawnych w pierwszej kolejności należy zauważyć, że zgodnie z art. art. 1015 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny
(t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.; dalej: k.c.) oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w tym terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania tego terminu, przy czym uchylenie to powinno nastąpić przed sądem, a spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca (art. 1019 § 1 i 2 k.c.). Ponadto, takie uchylenie się od skutków prawnych wymaga zawsze zatwierdzenia przez sąd po przeprowadzeniu rozprawy i dopiero wówczas staje się ono skuteczne (art. 1019 § 3 k.c. w zw. art. 690 § 1 k.p.c.).

Zgodzić się należy z przedstawianymi w doktrynie poglądami, że błąd
w rozumieniu art. 1019 k.c. musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz być istotny, tzn. taki, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, to nie złożyłby oświadczenia tej treści (art. 84 k.c.). Błąd dotyczący treści oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku to m.in. błąd co do: osoby spadkodawcy, tytułu powołania lub przedmiotu spadku. W tej ostatniej sytuacji chodzi o brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego, z tym zastrzeżeniem, że nie jest on wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy (tak E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2011, str. 247-248). Stanowisko to znajduje dodatkowo potwierdzenie w judykaturze, zgodnie z którą podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia
o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły; błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 roku, IV CK 799/04, OSNC 2006/5/94;postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 roku, V CSK 337/09, LEX nr (...); postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011 roku, I CSK 85/11, LEX nr (...)).

Istnieje również możliwość uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku z powodu istotnego błędu co do prawa dotyczącego treści czynności prawnej. Prawna doniosłość błędu w zakresie zastosowania art. 1019 k.c. uzależniona jest nie tylko od tego, aby dotyczył on treści przyjęcia spadku i był istotny, ale i od tego, aby nie stanowił następstwa niedołożenia należytej staranności przez spadkobiercę. Ocena w tym względzie powinna być dokonana na podstawie okoliczności każdego indywidualnie rozpatrywanego przypadku i uwzględniać przeciętny stan świadomości prawnej społeczeństwa (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2016 r.,
III CSK 210/15, LEX nr (...)).

W sprawie o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie ciężar wykazania, że spadkobierca działał pod wpływem błędu spoczywa na wnioskodawcy (art. 6 k.c.). W postępowaniu tym sąd spadku bada wprawdzie z urzędu zasadność uchylenia się przez spadkobierców od skutków ich bezczynności, niemniej jednak mają tutaj odpowiednie zastosowanie przepisy o procesie (art. 13 § 2 k.p.c.). Z tego względu wnioskodawca nie jest zwolniony od obowiązku wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów,
z których wywodzi skutki prawne (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
18 marca 2010 r., V CSK 337/09, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r., I CSK 37/2010, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 r., II CSK 497/12).

W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, że oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone przez małoletniego wnioskodawcę po upływie sześciomiesięcznego terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c. E. S. odrzuciła przed notariuszem spadek po zmarłym W. G. w dniu 27 maja 2022 roku
i od tego dnia zaczął biec sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia
w imieniu małoletniego syna, który zgodnie z art. 934 § 2 k.c. w zw. z art. 1020 k.c. został powołany do spadku.

E. S. niewątpliwie miała świadomość istnienia długów spadkowych, ponieważ sama złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku przed notariuszem, a przed nią uczynili to wcześniej powołani spadkobiercy.

W niniejszej sprawie E. S. powołała się na nieświadomość co do przepisów prawa, wskazując że pozostawała w przekonaniu, że skutkiem odrzucenia przez nią spadku w swoim imieniu, jest również odrzucenie spadku
w imieniu małoletniego syna. Ponadto E. S. twierdziła, że notariusz nie pouczył jej o konieczności odrzucenia spadku w imieniu małoletniego syna.
Te twierdzenia E. S. pozostają jednak w sprzeczności z treścią aktu notarialnego, w którym wyraźnie wskazano, że w dalszej kolejności do spadku są powołani jej synowie. Ponadto w treści aktu wskazano, że E. S. została pouczona o treści przepisów wskazujących na termin do odrzucenia spadku oraz konieczności uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego na czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka (odrzucenie spadku w imieniu małoletniego).

W ocenie Sądu przedstawiciel ustawowy małoletniego wnioskodawcy nie wykazał w niniejszej sprawie, aby niezłożenie w imieniu małoletniego oświadczenia
o odrzuceniu spadku było wynikiem jakiegokolwiek błędu prawnie istotnego. E. S. została prawidłowo pouczona przez notariusza, a następnie przez sześć miesięcy pozostała zupełnie bezczynna, czym sama pozbawiła się możliwości odrzucenia spadku w imieniu małoletniego syna. Matka małoletniego ma wyższe wykształcenie i prowadzi aptekę. Nie powinna mieć zatem problemów ze zrozumieniem prostego pouczenia od notariusza. Jeżeli jednak nie zapamiętała ona pouczenia, to powinna dochować należytej staranności i poszukać w Internecie łatwo dostępnych informacji o procedurze odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka. Ponadto otrzymała ona wypis aktu notarialnego i mogła ponownie zapoznać się z jego treścią.

Na końcu należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie nie zachodzą wyjątkowe okoliczności, które przemawiałyby za uwzględnieniem wniosku ze względu na zasady współżycia społecznego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 marca 2018 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 110/17 w wypadkach wyjątkowych,
w szczególności, gdy za nieodebranie oświadczenia w terminie spadkobierca nie ponosi winy, sąd może nie uwzględnić upływu tego terminu przez wzgląd na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Jednak w przedmiotowej sprawie nie znajduje zastosowania ta klauzula generalna, gdyż niezłożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego wnioskodawcy wynikało wyłącznie z zaniedbania jego przedstawiciela ustawowego, który pomimo pouczenia go przez notariusza, jedynie
z powodu swojej bierności, nie złożył w zawitym terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. G.. Nie bez znaczenia jest także to, że brak oświadczenia o odrzuceniu spadku skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobiercy są zatem chronieni przed długami spadkodawcy, które nie znajdują pokrycia w majątku spadkowym.

Mając powyższe na uwadze Sąd, na podstawie wymienionych wyżej przepisów prawa materialnego, oddalił wniosek F. H. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. G..

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. Podstawą rozstrzygania o kosztach postępowania w postępowaniu nieprocesowym jest bowiem zasada ich ponoszenia przez każdego uczestnika.